Vấn đề dạ dày có nên sử dụng sữa và các chế phẩm từ sữa không?

“Đau dạ dày thì uống một ly sữa ấm cho êm bụng đi”. Đây là lời khuyên quen thuộc mà chúng ta thường nghe từ ông bà, cha mẹ. Xuất phát từ kinh nghiệm thực tế, nhiều người cảm thấy cơn đau dạ dày dường như dịu lại ngay sau khi uống sữa. Điều này đã tạo nên một niềm tin phổ biến rằng sữa là “thực phẩm vàng” cho người có vấn đề về dạ dày.

Tuy nhiên, dưới góc độ y học hiện đại và dinh dưỡng học, câu trả lời cho việc người bệnh dạ dày có nên sử dụng sữa không lại phức tạp hơn rất nhiều. Sữa và các chế phẩm từ sữa có thể là “bạn” nhưng cũng có thể là “thù”, tùy thuộc vào loại sản phẩm, tình trạng bệnh lý cụ thể và cơ địa của mỗi người. Bài viết này sẽ cung cấp một bản phân tích từ chuyên gia để làm sáng tỏ vấn đề này.

1. Mặt tích cực của Sữa

Không thể phủ nhận cảm giác dễ chịu mà một ly sữa mang lại cho người đang bị đau dạ dày. Hiệu ứng này đến từ hai đặc tính chính:

• Tính kiềm nhẹ: Sữa có độ pH khoảng 6.7 – 6.9, có khả năng trung hòa bớt lượng axit dư thừa trong dịch vị. Điều này giúp làm giảm ngay lập tức cảm giác nóng rát, cồn cào do axit gây ra.
• Kết cấu dạng lỏng: Sữa dễ dàng bao phủ, tráng một lớp mỏng lên bề mặt niêm mạc dạ dày, tạo ra một “lớp đệm” tạm thời, ngăn cách ổ viêm loét tiếp xúc trực tiếp với axit, từ đó làm dịu cơn đau.

Chính vì hiệu ứng tức thời này mà nhiều người lầm tưởng rằng sữa tốt cho bệnh dạ dày. Tuy nhiên, đây chỉ là “bề nổi của tảng băng chìm”.

2. “Cái Bẫy Axit Phản Hồi” – Tác Hại Tiềm Ẩn Phía Sau

Sự dễ chịu mà sữa mang lại chỉ là tạm thời. Vấn đề thực sự xảy ra ở giai đoạn tiêu hóa sau đó, được gọi là “hiệu ứng axit phản hồi”.

• Vai trò của Canxi và Protein: Sữa là một thực phẩm rất giàu Canxi và Protein (chủ yếu là Casein). Khi vào đến dạ dày, hai thành phần này lại hoạt động như những chất kích thích mạnh, ra tín hiệu cho các tế bào thành dạ dày sản xuất ra nhiều axit dịch vị hơn để tiêu hóa chúng.
• Hệ quả: Sau khoảng 30 phút đến 1 giờ, khi tác dụng trung hòa ban đầu đã hết, lượng axit mới được tiết ra một cách ồ ạt sẽ khiến môi trường dạ dày càng trở nên khắc nghiệt hơn. Cơn đau, nóng rát không chỉ quay trở lại mà còn có thể dữ dội hơn trước. Tình trạng này kéo dài sẽ làm cho các ổ viêm loét khó lành và ngày càng trầm trọng hơn.
• Vấn đề từ chất béo: Các loại sữa nguyên kem, phô mai chứa hàm lượng chất béo cao. Chất béo làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, khiến thức ăn và axit lưu lại lâu hơn, gây cảm giác đầy bụng, khó tiêu và làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày – thực quản.

3. Tiêu hoá không dung nạp Lactose

Đây là một yếu tố cực kỳ quan trọng nhưng thường bị bỏ qua.

• Lactose là gì? Là một loại đường tự nhiên có trong sữa và các chế phẩm từ sữa. Để tiêu hóa được lactose, cơ thể cần enzyme Lactase.
• Tình trạng không dung nạp Lactose: Xảy ra khi ruột non sản xuất quá ít enzyme Lactase. Khi đó, lactose không được tiêu hóa sẽ đi xuống ruột già và bị vi khuẩn lên men, gây ra một loạt triệu chứng khó chịu như: đầy hơi, chướng bụng, đau quặn bụng, tiêu chảy.
• Tỷ lệ phổ biến: Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở người trưởng thành gốc Á, với tỷ lệ có thể lên đến 70-90%. Nhiều người bệnh dạ dày lầm tưởng rằng các triệu chứng này là do bệnh của mình trở nặng, nhưng thực chất thủ phạm chính là do không dung nạp lactose từ ly sữa họ vừa uống.

4. Phân tích từng loại chế phẩm sữa

Không phải tất cả các sản phẩm từ sữa đều giống nhau. Việc lựa chọn thông minh là chìa khóa.

a. Sữa tươi

Do hiệu ứng axit phản hồi và vấn đề lactose, việc uống sữa tươi, đặc biệt là khi đang trong đợt viêm cấp, thường không được khuyến khích. Nếu vẫn muốn sử dụng, hãy:

• Chọn sữa ít béo hoặc tách béo.
• Chọn sữa không chứa lactose (lactose-free milk).
• Uống với một lượng nhỏ sau bữa ăn nhẹ, không uống khi bụng đói.

b. Sữa chua

Đây là chế phẩm từ sữa được các chuyên gia dinh dưỡng khuyến khích cho người bệnh dạ dày.

• Ít Lactose: Quá trình lên men đã giúp vi khuẩn phân giải phần lớn đường lactose, khiến sữa chua dễ tiêu hóa hơn nhiều so với sữa tươi.
• Giàu Probiotics (lợi khuẩn): Đây là lợi ích quý giá nhất. Probiotics giúp cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, ức chế sự phát triển của vi khuẩn HP có hại, củng cố hàng rào niêm mạc và tăng cường sức khỏe tổng thể của hệ tiêu hóa.
• Lưu ý: Nên chọn sữa chua không đường hoặc ít đường, ăn sau bữa ăn chính khoảng 1-2 giờ.

c. Phô mai, bơ, kem: Nên hạn chế

Hầu hết các loại phô mai (đặc biệt là phô mai cứng), bơ và kem đều chứa hàm lượng chất béo bão hòa rất cao. Chúng làm chậm quá trình tiêu hóa một cách đáng kể, gây ì ạch và là tác nhân chính gây ra các triệu chứng trào ngược.

Lời kết

Vậy, cuối cùng người bệnh dạ dày có nên sử dụng sữa không? Không có câu trả lời “có” hoặc “không” tuyệt đối cho tất cả mọi người. Nguyên tắc vàng là:

1. Lắng nghe cơ thể: Đây là điều quan trọng nhất. Hãy thử một lượng nhỏ và theo dõi phản ứng của cơ thể bạn. Nếu bạn cảm thấy khó chịu, đầy hơi, đau bụng hơn sau khi uống sữa, hãy ngưng sử dụng.
2. Tránh xa trong giai đoạn cấp tính: Khi đang có triệu chứng đau, viêm rầm rộ, tốt nhất nên kiêng hoàn toàn sữa tươi và các chế phẩm giàu béo.
3. Lựa chọn sản phẩm thông minh: Nếu uống sữa, hãy chọn loại không đường, ít béo/tách béo và không chứa lactose.

Tham vấn ý kiến bác sĩ: Luôn trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng về chế độ ăn của mình để nhận được lời khuyên phù hợp nhất với tình trạng bệnh lý của bạn.