Lạm dụng thuốc kháng viêm, giảm đau (NSAIDs) và nguy cơ tổn thương niêm mạc dạ dày

0 Comments

Đau đầu, đau răng, đau lưng, đau khớp… Phản ứng đầu tiên của rất nhiều người khi đối mặt với những cơn đau này là tìm đến một viên thuốc kháng viêm, giảm đau. Nhóm thuốc này, với tên khoa học là NSAIDs (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs), bao gồm các hoạt chất quen thuộc như Ibuprofen, Aspirin, Diclofenac, Naproxen… Chúng cực kỳ hiệu quả, dễ mua và có mặt trong hầu hết các tủ thuốc gia đình.

Tuy nhiên, sự tiện lợi này lại ẩn chứa một mối nguy hiểm thầm lặng nhưng vô cùng nghiêm trọng. Việc lạm dụng thuốc NSAIDs, sử dụng không đúng chỉ định, liều lượng và thời gian chính là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tổn thương niêm mạc dạ dày, dẫn đến viêm, loét và thậm chí là các biến chứng xuất huyết đe dọa tính mạng.

1. NSAIDs Hoạt Động Như Thế Nào? “Con Dao Hai Lưỡi”

Để hiểu tại sao NSAIDs lại gây hại cho dạ dày, trước tiên chúng ta cần hiểu cơ chế hoạt động của chúng. Hiệu quả kháng viêm, giảm đau, hạ sốt của NSAIDs đến từ khả năng ức chế một nhóm enzyme trong cơ thể gọi là Cyclooxygenase, hay COX.

Trong cơ thể chúng ta có hai loại enzyme COX chính:

COX-2: Đây là enzyme “xấu”. Nó được sản sinh tại các vị trí bị viêm hoặc tổn thương, tạo ra các chất hóa học (Prostaglandin) gây ra cảm giác đau, sưng và sốt. Việc ức chế COX-2 là mục tiêu chính của thuốc NSAIDs.
COX-1: Đây là enzyme “tốt”. Nó tồn tại ở nhiều cơ quan trong cơ thể và có vai trò duy trì các chức năng sinh lý bình thường, trong đó có một nhiệm vụ cực kỳ quan trọng: sản xuất các Prostaglandin bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Hầu hết các thuốc NSAIDs truyền thống (như Ibuprofen, Aspirin, Diclofenac…) đều hoạt động như một “con dao hai lưỡi”: chúng ức chế cả COX-2 (tốt) và COX-1 (xấu) một cách không chọn lọc.

2. Hàng Rào Phòng Thủ Tự Nhiên Của Dạ Dày Bị Phá Vỡ

Dạ dày là một môi trường axit cực mạnh, đủ để tiêu hóa cả những miếng thịt dai nhất. Để tự bảo vệ mình khỏi chính axit do mình tiết ra, dạ dày được trang bị một hàng rào phòng thủ tinh vi, trong đó Prostaglandin (được tạo ra bởi enzyme COX-1) đóng vai trò nhạc trưởng:

Kích thích tiết chất nhầy: Prostaglandin ra lệnh cho các tế bào biểu mô tiết ra một lớp chất nhầy dày, có tính kiềm, phủ kín toàn bộ bề mặt niêm mạc. Lớp nhầy này hoạt động như một “tấm khiên” vật lý, ngăn không cho axit tiếp xúc trực tiếp với tế bào.
Kích thích tiết Bicarbonate: Chất kiềm này được trộn lẫn trong lớp nhầy, giúp trung hòa bất kỳ phân tử axit nào lọt qua được.
Duy trì lưu lượng máu: Prostaglandin đảm bảo một dòng máu dồi dào đến nuôi dưỡng các tế bào niêm mạc, giúp chúng liên tục được sửa chữa và tái tạo khi bị tổn thương.

Khi bạn uống thuốc NSAIDs, enzyme COX-1 bị ức chế. Chuỗi domino sụp đổ bắt đầu từ đây.

3. Cơ Chế Gây Tổn Thương Niêm Mạc Dạ Dày Của NSAIDs

Sự tấn công của NSAIDs lên dạ dày diễn ra trên cả hai mặt trận: toàn thân và tại chỗ.

a. Tác động toàn thân (Cơ chế chính và nguy hiểm nhất)

Sau khi được hấp thu vào máu, NSAIDs sẽ đi khắp cơ thể và ức chế enzyme COX-1 ở niêm mạc dạ dày. Hậu quả là:

Sản xuất Prostaglandin bảo vệ bị sụt giảm nghiêm trọng.
Lớp chất nhầy mỏng đi, “tấm khiên” trở nên yếu ớt.
Lượng Bicarbonate trung hòa axit giảm xuống.
Lưu lượng máu đến niêm mạc bị suy giảm, khiến các tế bào bị tổn thương không được sửa chữa kịp thời.

Hàng rào phòng thủ tự nhiên của dạ dày lúc này trở nên tan hoang. Axit dịch vị và enzyme pepsin, giờ đây không còn bị cản trở, sẽ tự do tấn công, ăn mòn chính lớp niêm mạc, gây ra tình trạng viêm dạ dày do thuốc và tiến triển thành viêm loét dạ dày.

b. Tác động tại chỗ

Một số thuốc NSAIDs (đặc biệt là Aspirin) có bản chất là axit yếu. Khi được uống vào, chúng có thể gây kích ứng trực tiếp lên bề mặt niêm mạc ngay cả trước khi được hấp thu vào máu, làm trầm trọng thêm tổn thương. Đây là lý do tại sao các bác sĩ thường khuyên nên uống thuốc NSAIDs sau khi ăn no.

4. Ai Là Người Có Nguy Cơ Cao Bị Tổn Thương Dạ Dày Do NSAIDs?

Mặc dù bất kỳ ai sử dụng NSAIDs đều có nguy cơ, nhưng một số nhóm đối tượng sau đây đặc biệt dễ bị tổn thương:

Người lớn tuổi (trên 65 tuổi): Hàng rào bảo vệ dạ dày tự nhiên đã suy yếu theo tuổi tác.
Người có tiền sử viêm loét dạ dày – tá tràng.
Người sử dụng liều cao hoặc kéo dài.
Người sử dụng đồng thời nhiều loại NSAIDs hoặc kết hợp với các thuốc khác như Corticosteroid, thuốc chống đông máu.
Người nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (HP).
Người thường xuyên uống rượu, bia hoặc hút thuốc lá.

5. Lời Khuyên Vàng Để Sử Dụng Thuốc An Toàn

NSAIDs là những loại thuốc có giá trị, nhưng chúng không phải là “kẹo”. Việc lạm dụng thuốc NSAIDs có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Để bảo vệ dạ dày của mình, hãy tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sau:

Luôn hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ: Tuyệt đối không tự ý mua và sử dụng NSAIDs, đặc biệt là trong thời gian dài. Hãy cho họ biết về tiền sử bệnh lý và các loại thuốc khác bạn đang dùng.
Tuân thủ “nguyên tắc vàng”: Sử dụng liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn nhất có thể.
Uống thuốc sau khi ăn no: Để giảm kích ứng tại chỗ.
Thảo luận về các lựa chọn thay thế: Bác sĩ có thể đề xuất các loại thuốc an toàn hơn cho dạ dày, chẳng hạn như Acetaminophen (Paracetamol) cho các cơn đau nhẹ, hoặc các thuốc NSAIDs ức chế chọn lọc COX-2.
Sử dụng thuốc bảo vệ dạ dày kèm theo: Nếu bạn bắt buộc phải dùng NSAIDs lâu dài (ví dụ trong điều trị viêm khớp dạng thấp), bác sĩ có thể sẽ kê đơn kèm theo một loại thuốc ức chế bơm proton (PPI) để giảm tiết axit và bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Lời Kết

Sự tiện lợi của các loại thuốc kháng viêm, giảm đau đã khiến nhiều người trong chúng ta xem nhẹ những rủi ro tiềm ẩn của chúng. Nguy cơ tổn thương niêm mạc dạ dày do lạm dụng thuốc NSAIDs là một thực tế y khoa đã được chứng minh và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các ca xuất huyết tiêu hóa phải nhập viện cấp cứu. Hãy là một người dùng thuốc thông thái: tôn trọng thuốc, sử dụng có trách nhiệm và luôn đặt sự an toàn của dạ dày lên hàng đầu.